Հայկական կինոյի անզուգական Նահապետն («Նահապետ») ու Ձորի Միրոն («Ձորի Միրո») 1979-ին «Հանդիսատեսի դրվատանքին» արժանացավ Պեզարոյի միջազգային կինոփառատոնում (Իտալիա), իսկ 1981-ին «Տարվա լավագույն դերասան» ճանաչվեց հեռուստատեսային ֆիլմերի մոսկովյան 9-րդ փառատոնում։ Միաժամանակ Մայր բեմում փայլատակեցին ամենախստապահանջ թատերագետներին հիացրած Մացակ Ավագյանն («Հացավան») ու համամիութենական փառատոնի առաջին մրցանակակիր շեքսպիրյան քրոնիկի ներկայացման գլխավոր հերոսը («Ջոն արքա»)։ ՀԽՍՀ պետական մրցանակի կրկնակի դափնեկիր, ԽՍՀՄ ժողովրդական արտիստ էր, ԽՍՀՄ կինոգետներին համակրելի նաև   իր Վիտալիսով («Առանց ընտանիքի», ռեժ.՝ Վլադիմիր Բորտկո) և Ֆեոֆան Պրոկոպովիչով («Միխայլո Լոմոնոսով», ռեժ.՝ Ալեքսանդր Պրոշկին),  երբ բարեգութ ու խորաթափանց Մարտին ապերի («Խնձորի այգին») կինոդերով 1986-ին ճանաչվեց Համամիութենական կինոփառատոնի հաղթող։ Այդուհանդերձ, կտրուկ մերժեց Վախթանգովի անվան թատրոնի աներևակայելիորեն գայթակղիչ առաջարկները. «Իմ մեջ չափազանց շատ է հայությունը, ես իմ ժողովրդին  էլ շատ բան ունեմ ասելու»:

ԽՍՀՄ փլուզման տարիներին ևս մեկ պետական մրցանակի արժանացած «Մատենադարան» բազմասերիանոց ֆիլմի հրաշալի Պատմիչը, ով  բազմատասնյակ մնայուն արժեքներ էր արդեն կուտակել իր արտիստական գանձանակում,  հայտնվեց անկախական պայքարի առաջին գծում։ 1989-ին հիմնված «Սոս Սարգսյան» հիմնադրամը 30 հազարից ավելի փախստական հայ ընտանիքների համար ապաստան գտավ Լեռնային Ղարաբաղում։ Հաջորդիվ ստեղծված «Հայ ազգային միության» «Տեսակետ», ապա «Դաշինք»  պարբերականների հիմնադիր գլխավոր խմբագիրն անզիջում պայքար ծավալեց հանուն պատմական արդարության հաղթանակի։ ԽՍՀՄ ժողովրդական պատգամավորների առաջին համագումարի օրերին Վիկտոր Համբարձումյանի, Զորի Բալայանի, հայ և ռուս մի շարք անվանի մտավորականների  հետ Մոսկվայում հացադուլ սկսեց ի պաշտպանություն արցախյան շարժման՝ 20-օրյա քաղաքական հզոր, արդյունավետ ակցիա, որը դադարեցվեց միայն Վազգեն Վեհափառի միջամտությամբ այն ժամանակ, երբ հացադուլավորների կյանքին լուրջ վտանգ սպառնաց։ Հայոց աշխարհի բոլոր մեծ ու փոքր խնդիրներին    յուրովի լուծում տալու միտումով` Սոս Սարգսյանը 1991թ. ՀՀ նախագահական  առաջին ընտրություններում ՀՅԴ թեկնածու առաջադրվեց:

«Ըմբոստություն կա, երկրի տերը լինելու գիտակցությունն է պակասել»

Հեղաբեկումների թեժ օրերի տարերքին խիզախորեն հանձնված՝  նոր կերպավորումներով ավելի հազվադեպ  սկսեց երևալ  թե բեմում, թե կինոէկրանին։ Այդուհանդերձ, վերջին բեմելն իր իսկ  կյանքի կոչած Լիր արքան եղավ (1993թ.), իսկ կինոդերը՝  Վահագն Գրիգորյանի «Ես եմ» ֆիլմի Հովսեփ պապը (2012թ.)։ Դեռ երազում էր քեռի Վանյա ու Մակբեթ խաղալ, բայց գերադասեց նվիրվել   հայ թատրոնում իր «լավագույն դերակատարումներից» վերջինի՝ «Համազգային» կրթամշակութային միությանը կից 1991-ին հիմնած թատրոնի կայացմանը։ Առաջին դրամատուրգիական և բեմադրական թոթովանքը դեռևս մանկության օրերին իրենց տան նկուղում էր իրականացրել, ապա, սունդուկյանական տարիներին, պրոֆեսիոնալ  ռելսերի վրա տեղափոխել բեմադրական նկրտումները։ Ուստի 1992-2009թթ. իր փայփայած թատերաօջախում  վստահաբար  մի շարք բեմադրություններ  ձեռնարկեց՝   «Սանիտայի թաղապետը», «Մի գավաթ բարություն», «Լիր արքա», «Ծննդյան տոները սենյոր Կուպյելոյի տանը», «Խեղճ Պետրոս», «Չեխովյան կատակներ»(«Արջը»)։ Շուտով, խորապես մտահոգված սերնդափոխության հիմնախնդրով, մոտ մեկ տասնամյակ  միաժամանակ գլխավորեց Երևանի թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտուտը։ Երբևէ չնվազեց վաղ մանկուց արմատավորված Գրքի պաշտամունքը։ «Թումանյան, Նարեկացի… Իմ ամենասիրելի գրողը Մնձուրին է, -  բարձրաձայնում էր երկրային կյանքի մայրամուտին,- կարդում եմ, ամբողջ աշխարհս խառնվում է իրար: Հրանտ Մաթևոսյան, Չարենց, Շիրազ, Համո Սահյան… Ո՞ր մեկն ասեմ: Հիմա մեծություններ չկան, արվեստում համաշխարհային ճգնաժամ է»: